Al jaren verbaas ik me er over en erger ik me er aan. Dat (bijna) iedereen maar 3 manieren (er)kent om de woning “duurzaam” mee te verwarmen; 1. met hernieuwbaar gas , 2. (volledig) elektrisch of 3. met warmte uit een warmtenet. Of met een combinatie van die drie.
Ook de presentatie Transitie visie Warmte, de Webinar Tranitievisie van Zaanstad en de in juni 2021 opgestelde “Route naar een aardgasvrije gebouwde omgeving” noemen eigenlijk geen andere dan deze 3 “aardgasvrije opties”.

Over andere “alternatieve”, maar al sinds 20 jaar bewezen methoden, zoals de mijne, dat gebruik maakt van energie uit pellets en zonnewarmte, hoor je vrijwel nooit iets.
Ik vraag me ernstig af of dat echt alleen maar uit onbekendheid is, of dat de alternatieven bewust “onder de pet” worden gehouden, bijvoorbeeld omdat daar voor de (nog steeds voornamelijk fossiele) energieleveranciers, de netbeheerders, de producenten van verwarmingsinstallaties en de installatiebedrijven en natuurlijk de met energiebelasting en fossiele winsten gefinancierde overheid geen “verdienmodel” in zit . 

Overigens gaat deze “visie” ook nog steeds uit van het – inmiddels door de versnellende klimaatverandering en de realiteit van de klimaatcrisis volkomen achterhaalde – akkoord van Parijs, waarop Zaanstad nog steeds haar ambities baseert om pas in 2050 aardgasvrij te zijn. Terwijl de Carbon Clock op haar eigen “nieuw Zaans Klimaat” website onomstotelijk laat zien dat, om ook nog maar énige kans te maken om de opwarming bij 1,5 graden te houden, het wereldwijde CO2 budget  over krap 7 jaar definitief op is. 

Dát we vanwege deze klimaatcrisis eigenlijk allemaal van het aardgas af moeten, daar zijn de meesten het gelukkig inmiddels wel over eens, al roep(toeter)en velen desondanks nog steeds van niet. Zij het dan niet ter ontkenning van het feit dat het verbranden van fossiele brandstoffen, waaronder dus gas, onze planeet alleen maar verder doet opwarmen en daarmee direct ons voortbestaan bedreigt, maar vooral omdat gevreesd wordt dat de alternatieven voor de burger onhaalbaar en vooral onbetaalbaar zijn.
Liever dan (het idee) om de portemonnee te moeten trekken en de handen uit de mouwen te steken laat men de (onontkoombare) energietransitie over aan anderen, d.w.z. andere bevolkingsgroepen, andere landen, andere werelddelen, andere bedrijven en/of regeringen en stelt men die uit tot wanneer het wellicht écht te laat is…
Nu ben ik het er absoluut mee eens dat de macht om écht grote stappen te zetten bij de bedrijven en de politiek ligt, maar dat ontslaat ons consumenten nog niet van plicht om zelf ook (al) het nodige te doen. Is het niet voor jezelf, dan toch zeker voor je kinderen…  

Maar klopt het eigenlijk wel dat gasloos verwarmen onhaalbaar of onbetaalbaar zou zijn? En heeft het wel effect? Nou, dat hangt er maar van af voor welke methode je kiest.
Laten we de (in mijn ogen) belangrijkste voor en nadelen van de bekende verwarmingsmethodes eens op een rijtje zetten.

Hoe zit het ook weer met conventioneel verwarmen op aardgas?

belangrijkste voordelen van een aardgasgestookte cv-ketel

• Bijna iedereen heeft een gasaansluiting
• Zolang de industrie nog gas nodig heeft zorgt Nederland wel  dat de gaskraan open blijft staan.
• Gas is “schoon” want het stoot nauwelijks fijnstof uit
• Een gasketel is betrouwbaar, bewezen techniek en heeft relatief weinig onderhoud nodig
• Bijna iedereen heeft inmiddels een cv-installatie met radiatoren in de gehele woning. Met simpele (of slimme) thermostaat kranen kan je daar prima per ruimte de temperatuur regelen
• De leidingen en radiatoren gaan zowat een leven mee, dus hoeft alleen de ketel te worden vervangen als die stuk is.   
• Een gasketel is goedkoop. In elk geval veel goedkoper dan een warmtepomp. 

belangrijkste nadelen van een gasgestookte cv-ketel

• Bij het verbranden van gas komt het broeikasgas CO2 vrij, waardoor de aarde verder opwarmt
• Bij de winning van gas komt het nog veel sterkere broeikasgas methaan in grote hoeveelheden vrij.
• De Groningers hebben (nog jaren) onder de gasbevingen te lijden.
• We zijn (steeds) afhankelijker van de import van voornamelijk Russisch gas met alle (gevaarlijke) geo-politieke consequenties van dien
• Het eco-systeem van de Wadden wordt inmiddels weer direct bedreigd door nieuwe boringen in de Waddenzee.
• De verkoop van nieuwe gasketels werken een versnelde ontwikkeling en toepassing van duurzamere methodes tegen.
• Een moderne gasketel is een ingewikkeld ding waarvan je het 1-2 jaarlijks onderhoud (veelal) dient uit te besteden. Er gaat ook nog al eens wat aan stuk, waardoor de kosten kunnen oplopen. Na 15 jaar zijn ze meestal wel aan vervanging toe.

Wat is dan hernieuwbaar gas?

belangrijkste voordelen van hernieuwbaar gas

• Biogas is een hernieuwbaar bijproduct van de bacteriële processen in het afval van andere processen. Het kan bijvoorbeeld gewonnen worden uit afval- en rioolslib, compost en mest.
• Uitsluitend “groene” waterstof is ook een hernieuwbaar gas, omdat het gemaakt wordt via elektrolyse m.b.v. overschotten van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen (wind, zon).
• Het nuttig gebruik voorkomt de uitstoot van methaan, een zelfs 100 keer sterker broeikasgas dan CO2 (maar met een kortere levensduur).

belangrijkste nadelen van hernieuwbaar gas

• Waterstof is helemaal geen energiebron, maar een energiedrager. Voor het maken van waterstof is vele malen meer energie nodig dan je er weer uit haalt. N.B. Blauwe waterstof is zelfs helemaal niet hernieuwbaar, omdat het gemaakt wordt uit grijze waterstof productie (voornamelijk uit aardgas), weliswaar in combinatie met CO2 opvang.
• Biogas is in Zaanstad slechts op een beperkt aantal lokaties, aan de randen van de stad, te winnen.
• Bij de verbranding komt veel CO2 vrij (maar wordt de methaan uitstoot juist verminderd).
• Het stinkt…
• Metsvergisters zijn afhankelijk van de aanvoer van mest dus een grote (vervuilende) veestapel 
• Mestvergisters blijken in de meeste gevallen alsnog niet rendabel
• In de praktijk worden deze daarom vaak gebruikt om van milieu-onvriendelijk en zelfs gevaarlijk afval af te komen. Dat dan weer in het milieu / de atmosfeer terecht komt. Zie deze Zembla aflevering

 

Dus gaan we voor all-electric?

belangrijkste voordelen van elektrisch verwarmen

• Bijna iedereen heeft een elektra aansluiting
• Er is een ruime keuze uit een breed scala van elektrische verwarmingstoestellen en toebehoren
• Elektriciteit is in principe duurzaam op te wekken
• Elektriciteit is in principe op te slaan in batterijen / accu’s
• Een warmtepomp kan in principe meer energie leveren dan je er in stopt.

belangrijkste nadelen van (volledig) elektrisch verwarmen

• Alleen een warmtepomp is energiezuinig. Elektrische elementen, – boilers, – kachels, – geisers en infraroodpanelen zijn dat absoluut niet (dus die laat ik verder buiten beschouwing)
• Veel warmtepompen kennen nog “kinderziektes” als lawaai, korte levensduur etc. Maar de techniek schrijdt voort dus dat wordt (langzaam aan) wel beter.
• Ook een warmtepomp is een ingewikkeld ding waarvan je het 1-2 jaarlijks onderhoud en de eventuele reparaties (veelal) dient uit te besteden.
  Afhankelijk van het type compressor (inverter-gestuurd of niet) zijn ze na 15-20 jaar wel aan vervanging toe.
• Warmtepompen bevatten koelmiddelen die bij het gebruik en aan het einde van de levensduur in het het milieu en de atmosfeer terecht kunnen komen. De zeer schadelijke CFK’s en HCFK’s zijn inmiddels verboden, maar zeker tot 2025 blijven HFK’s nog toegestaan. Dat is een zeer sterk broeikasgas. Minder sterke natuurlijke broeikasgassen als Propaan en CO2 moeten deze gaan vervangen, maar dat gaat vooralsnog maar langzaam.
• Een goede lucht/luchtwarmtepomp is duur in aanschaf. Een bodem/water en een water/water warmtepomp nog veel duurder en vooral ook voor de installatie. Dat betekent niet alleen hoge investeringen voor de bewoner(s), maar ook veel subsidiekosten voor het rijk en de gemeente.  Waar uiteindelijk de belastingbetaler weer voor opdraait… 
• Een warmtepomp is alleen geschikt voor lage temperatuurverwarming en kan dus maar langzaam je huis verwarmen (ca 2-3 graden per dag).
• Daarom zijn allerlei extra zaken als vloerverwarming en lage-temperatuur convectoren nodig, die de aanschaf en de installatie nóg duurder maken.
• Om die reden mag je huis ook zo min mogelijk afkoelen, waardoor natuurlijk ventileren uit den boze is en zelfs mechanische ventilatie met warmteterugwinning nodig is. En dat maakt het nóg weer duurder en (naar mijn mening) ook onprettiger (en ongezonder?) in huis.
• Om dezelfde reden is hele goede isolatie overal in huis een vereiste,  wat de toepassing niet alleen wéér veel duurder maakt, maar in veel (oudere) woningen zelfs welhaast onmogelijk blijkt te zijn.
• Ondanks dat een elektrische warmtepomp meer energie levert dan je er aan elektriciteit in stopt gaat je elektriciteitsverbruik gigantisch omhoog. Als je die niet zelf opwekt gaat je elektriciteitsrekening dus ook flink omhoog, soms (vaak?) meer dan je gasrekening omlaag gaat.
• Een warmtepomp bevriest bij een buitentemperatuur van 5 graden of minder. Dat moet een onzuinig elektrisch element dan tegengaan of er wordt daarvoor weer warmte uit het huis of het warme tapwater voor onttrokken. In alle gevallen kost dat weer extra elektriciteit (en dus geld).
• Elektriciteit uit centrales wordt voornamelijk fossiel opgewekt, d.w.z.  op steenkool of gas. In 2020 was het aandeel energie uit “hernieuwbare bronnen” in de Nederlandse energiemix nog maar 11%. Maar daarvan was 54% opgewekt door het verbranden van, voornamelijk geïmporteerde, biomassa dat (zoals iedereen inmiddels weet) alleen maar op papier duurzaam is. En dat aandeel neemt door het subsidiëren van de bijstook in – en uitfaseren van de kolencentrales alleen maar verder toe…. En nu de warmtepomp en (vooral) de elektrische auto hard in populariteit toenemen en (niet te vergeten) ook de industrie moet verduurzamen neemt de vraag naar elektriciteit ook harder toe dan de hoeveelheid “duurzaam opgewekte” energie (ooit?) kan bijbenen.
• Bij het omzetten van fossiele energie naar elektrische energie in de centrales gaat wel 60% aan energie verloren. En bij het transport over het net (naar jouw huis bijvoorbeeld) nog eens 7%. Als de warmtepomp niet goed (genoeg) presteert, op erg koude dagen bijvoorbeeld, neemt het totale energiegebruik en dus de CO2 uitstoot t.o.v. verwarmen op gas  niet eens af, maar juist toe (!)
• In de praktijk bespaar je met een warmtepomp op elektriciteit uit de centrale over het jaar dus nauwelijks CO2 t.o.v. stoken op gas. In de “all-electric  voorbeeldwoning” die de gemeente Zaanstad samen met het Duurzaam Bouwloket propageert, een ruitjeswoning uit 1971 is dit uiteindelijk maar 1,5 ton. Zie hiervoor de Presentatie Energiecafé d.d. 19-11-05.
  Ter vergelijking, alleen al mijn 12 x 250 W zonnepanelen uit 2013  besparen jaarlijks al 4 ton CO2. Alleen als je de (al dan niet zelf) benodigde energie dus zélf opwekt zet het echt zoden aan de dijk. Maar ook dan is het zonde dat je daar niet een groot deel van kan terug leveren om bij te dragen aan een  duurzame energiemix.  
• Waarom wordt eigen opwek bij all-electric dan niet veel meer gestimuleerd?  Waarom besteedt diezelfde presentatie daar dan nauwelijks aandacht aan en wordt eigen opwek in de presentatie pas helemaal aan het eind in een regeltje genoemd op de pagina “op de lange termijn” als “Stap 3: Is er nog budget voor zonnepanelen?”
  En waarom subsidieert de in de presentatie genoemde stappen subsidie warmtepompen en andere energiegebruikers dan überhaupt nog zonder dat daar ook maar enige opwek tegen over staat? 
• Maar bij een warmtepomp heb je voor de benodigde elektriciteit wel meer dan 20 zonnepanelen nodig. Hoeveel van onze inwoners kunnen er in de praktijk zoveel, zongericht, op of rond zijn woning kwijt?
• Waarom gaat er nog nauwelijks aandacht naar zonnecollectoren? Zonnepanelen zetten maar 15% van het licht om in elektriciteit en bij de omzetting naar warmte treedt weer verlies op. Zonnecollectoren daarentegen nemen ca 95% van de warmte direct op en kunnen die opslaan in een buffer.
• Terecht dus dat in de presentatie PVT panelen (zonnepaneel en zonnecollector in één) worden aangestipt. Maar waarom zitten er nog steeds geen zonneboilersets in de groepsaankoop? Die kunnen perfect worden aangesloten op élk verwarmingssysteem en verdienen zich snel meer dan terug. Mijn relatief kleine tapwater setje levert in combinatie met een buffervat al “gratis” 1/3 van mijn totale warmte behoefte. Dat is (als ik een warmtepomp had gehad) een hoop warmte dat niet meer elektrisch hoeft te worden geproduceerd.
• De meeste elektriciteit wek je trouwens op als je die niet nodig hebt, namelijk op zonnige dagen. Wat je dan niet gebruikt lever je  dan terug. Maar de salderingsregeling wordt ondertussen langzaam afgebouwd, dus je krijgt steeds minder geld voor wat je terug levert, terwijl je wel steeds meer betaalt voor wat je afneemt. 
• Een optie is om je tijdelijke overschot op te slaan in batterijen / accu’s. Maar die hebben nog veel nadelen:  Ze zijn duur, hebben een geringe capaciteit en levensduur en voor de productie zijn veel zeldzame metalen nodig.
• Het is eigenlijk idioot dat de eigen opwek in de genoemde presentatie als allerlaatste stap “als je nog geld over hebt” wordt genoemd.
• Ons elektriciteitsnet kan het toenemende aantal warmtepompen (en zonnepanelen en elektrische auto’s) zeker tot 2027 helemaal niet aan.
  In veel gebieden geldt voor grootzakelijke gebruikers al een capaciteitsbeperking. Zo ook in Zaanstad.  Volgens Liander: “De regio Zaanstad zichzelf hoge duurzaamheidsdoelstellingen. Daarnaast neem de woningbouw in deze regio fors toe. De vraag naar elektrisch vermogen groeit hierdoor sneller dan de capaciteit van het net hierop aangepast kan worden”. Ook voor terug leveren geldt hier een “zeer beperkte transportcapaciteit”.
  Het capaciteitsprobleem in Zaanstad is zelfs dermate ernstig dat bedrijven in Hoogtij tot 2027 geen stroomaansluiting meer krijgen en zelf stroom moeten gaan opwekken uit gas. Bam, wég CO2 besparing!
  Update 29-9-2022: in het nieuwe “duurzame” wijkje De Molenaer in Westzaan is men voor stroom al aangewezen op een vervuilende dieselagregaat dat wekelijks honderden liters diesel verbruikt.

Al met al is all-electric in alle opzichten en voor alle partijen een veel te dure en onpraktische oplossing, dat – waar het uiteindelijk om te doen is – ook nog eens nauwelijks tot geen CO2 bespaart.
Zeker  als je de genoemde all-electric voorbeeld woning van Zaanstad en het Duurzaam bouwloket cijfermatig vergelijkt met mijn verwarmingssysteem.
De investeringen voor all-electric blijken dan wel 2 keer zo hoog, waarbij ook 2 keer zoveel wordt gesubsideerd, terwijl er daarbij dan nog géén eigen opwek is gerealiseerd en de CO2 besparingen uiteindelijk  ca 3,5 keer láger uitvallen.

Is het warmtenet dan de oplossing?

In Zaanstad beschikken we inmiddels over het “warmtenet Zaandam Oost“. Dat is een hoge temperatuur warmtedistributie netwerk voor stadsver(w)arming.

voordelen van het hoge temperatuur warmtenet

• Aangesloten woningen hebben niet ook nog eens een warmtepomp nodig en toebehoren nodig. De warmte die met een hoge temperatuur (meer dan 60 graden) wordt aangeleverd kan aan de bestaande (blok) verwarmingsinstallatie worden gekoppeld.
• Hiermee zijn ook de veelal slecht geïsoleerde woningen in Zaandam Oost nog warm te stoken.
• De aangesloten woningen kunnen in principe “van het gas af”, als ook de gaskookplaat wordt vervangen door een inductie kookplaat. Vreemd genoeg wordt dít weer niet van de aangesloten gebruikers geëist…
• De CO2 uitstoot bij verbranding van biomassa is – voor dezelfde hoeveelheid warmte – lager dan van aardgas. In theorie zou dit warmtenet dus een CO2 besparing moeten opleveren.

nadelen van dit hoge temperatuur warmtenet

• Bij gebrek aan “schone” bronnen zoals de aftapwarmte van een elektriciteitscentrales, de warmte van een afvalverbrandingsinstallatie en die van diepe geothermie wordt dit warmtenet “tijdelijk” gevoed door een biomassacentrale en een aantal “hulpwarmtecentrales”.
• Er zijn nog geen serieuze vooruitzichten voor andere hoge temperatuur warmtebronnen. In Nederland is diepe geothermie nog in een experimentele fase dat alleen in de lijn tussen Haarlem en Nijmegen is toegestaan. Het is maar zeer de vraag of dat in onze veengronden überhaupt tot de mogelijkheden gaat behoren.  
• Met Bio Forte B.V, de leverancier van de biomassacentrale, is een contract met een looptijd van 12 jaar afgesloten voor het leveren van de houtsnippers en het onderhouden van de centrale. Dus minimaal tot 2030 zullen er nog houtsnippers worden verstookt. 
• In de biomassa centrale wordt voor de aangesloten 2200 huishoudens – voornamelijk appartementen in de IJdoornflat, de ERA flats en de nieuwbouw woningen Gouwpark- jaarlijks ca. 8.000 ton houtsnippers uit Nederlands snoeiafval verbrand. Dat is dus 4 ton per huishouden. Vergelijk, in mijn eengezins hoekwoning verstook ik ongeveer een kwart daarvan, iets meer dan 1 ton CO2 neutraal geproduceerde houtpellets. Dat scheelt dus al bijna 4 x zoveel aan hout en transport.
• Volgens de lijst emissiefactoren hebben”houtchips” een uitstoot van  0,062 kg CO2 per kilogram droge stof.  “Mijn” pellets uit droge industrie reststroom hebben echter een uitstoot van 0,035 kg CO2  per kg droge stof, dus ongeveer de helft daarvan. Met bijna 4 x zo veel houtsnippers stookt de centrale dus bijna 8 x zoveel CO2 per huishouden uit.
• Er zijn echt hoge temperaturen nodig. “Bij oudere netwerken bedraagt de ingangstemperatuur 90°C en de retourtemperatuur 70°C. Bij nieuwe warmtenetten is de ingangstemperatuur 70°C. De retourtemperatuur bedraagt dan ongeveer 40°C. De transporttemperatuur in het hoofdnet ligt meestal tussen de 110° en 130° graden (stoomnet). In de wijkcentrales wordt de temperatuur afhankelijk van de buitentemperatuur geregeld naar de 90°-70° voor de huizen” bron: wikipedia . Dat vergt dus veel brandstof en stelt allerlei hoge kwaliteitseisen aan alle onderdelen in het net en maakt dit duur.
• Juist bij hoge temperaturen gaat wel 30 tot 55% van de geproduceerde warmte verloren aan “transportverlies” . Om met name bovenin de ERA flats nog voldoende aanvoertemperatuur te behouden moet er dan ook flink worden “bijgestookt”. 
• De (o.a. daarvoor aangelegde) hulpwarmtecentrales verstoken een nog altijd niet gespecificeerde (verzwegen?) hoeveelheid … AARDGAS.
  Update 3-10-2021: volgens Mariska Schuttevaer, Raadslid van ROSA, is voordat de biomassa centrale in werking werd gesteld aan bewoners geantwoord dat het om maar liefst 35% bijstook op aardgas zou gaan. Op de vraag hoeveel het tot nu toe daadwerkelijk is geweest is nog geen antwoord.
  Update 13-10-2021: Bio Forte Zaanstad legt de biomassacentrale aan de Gouw in Zaandam in december tijdelijk stil omdat de grens voor de jaarlijks toegestane uitstoot van ammoniak eerder wordt bereikt dan verwacht. Door het zelf stil te leggen voorkomt het bedrijf dat de norm wordt overschreden. De gasgestookte HulpWarmteCentrales (HWC’s) in de Brandaris en Perim nemen de warmteproductie tijdelijk over. Dat betekent dus dat er nóg meer met gas zal worden bijgestookt. (Zie o.a. https://www.deorkaan.nl/biomassacentrale-in-december-tijdelijk-dicht/)
  Aardgas heeft een uitstoot van 1,884 kg CO2 per Nm3. Aangezien er ongeveer 1,8 kg hout nodig is voor dezelfde warmte als uit 1 m3 gas is dat voor de zelfde hoeveelheid warmte dus bijna 17 keer zoveel CO2 als uit de houtsnippers in de biomassacentrale. Tenminste, als je die houtsnippers direct in je woonkamer zou verbranden en niet met bovengenoemd transportverlies zou hebben te maken…
• De genoemde waardes voor de CO2 uitstoot van de betreffende brandstoffen zijn “Well To Wheel”. Dat wil zeggen dat de uitstoot bij productie en vervoer ervan hier inbegrepen zijn. Echter, bij de planning, de voorbereiding, de productie, de installatie en het onderhoud van het warmtenet, de biomassacentrale en de hulpstations zelf is natuurlijk ook een heleboel CO2 uitgestoten. Hoevéél wordt nergens gespecificeerd en dit wordt in de visie ook niet meegerekend. Maar ongetwijfeld is dat een hele hoop meer dan dat voor de “ouderwetse” (en in veel gevallen nog werkende, en zelfs recent vernieuwde, maar nu gesloopte) cv-ketels het geval is. 
• Het hoge temperatuur warmtenet Zaandam Oost was oorspronkelijk ontworpen als een veel kleiner netwerk, direct rondom de biomassacentrale aan de Pascalstraat. Het plan was om (voorlopig alleen) een deel van het Zaans Medisch Centrum, De Oostergouw, De IJdoorn flat en misschien het Pascal College erop aan te sluiten. In een volgend stadium wellicht ook de (goed geïsoleerde) nieuwbouw van het Gouwpark. De biomassacentrale zou daarvoor voldoende capaciteit hebben en naast 2 biomassaketels een gasketel krijgen die uitsluitend als “backup” zou dienen, wanneer 1 van de 2 biomassaketels in onderhoud was, of als er bij een piekvraag wat extra warmte nodig was. Maar (zoals altijd) bleek het financieel niet uit te komen en is het net – om meer inkomsten te genereren door meer huishoudens aan te kunnen sluiten – doorgetrokken naar o.a. de ERA flats. Omdat daarvoor  meer warmte moest worden geleverd was een grotere biomassaketel nodig, dat niet paste zonder de gasketel weg te laten. En een langer netwerk betekent ook meer transportverlies, getuige de hulpwarmtecentrales die ook de pieken moeten opvangen.  Met behulp van aardgas dus… en blijkbaar niet alleen de pieken…
• Het warmtenet wordt momenteel desondanks al doorgetrokken naar de nieuwe wijk Oostzijderveld, om ook de nieuwbouw daar er op aan te sluiten.
  Bovendien is het plan om alle gemeentelijke panden en scholen in de wijken Peldersveld en Hoornseveld er op aan te sluiten, alsmede de flats,  het nieuwe zwembad en de nog te bouwen nieuwbouwwijken in de KLeurenbuurt  Uiteindelijk moet zelfs heel Zaandam Oost en Centrum op het hoge temperaturen warmtenet zijn aangesloten.
  Waar moet – bij gebrek aan duurzame bronnen – de warmte daarvoor vandaan komen? Nog een (grotere) biomassacentrale? En nóg meer aardgas gestookte hulpwarmtecentrales aansluiten op een (w)armtenet met nóg meer transportverlies?
• En dan de hamvraag, waarop ik nu al al 4 jaar van niemand antwoord krijg: levert het huidige en het toekomstige warmtenet onder de streep überhaupt nog wel een CO2 besparing op t.o.v. conventioneel verwarmen op aardgas? Heeft iemand dat wel eens uitgerekend en zo ja, hoeveel is of wordt het dan?

OK, het hoge temperatuurwarmtenet in Zaanstad uitbreiden is misschien toch niet zo’n goed idee. Maar een lage temperatuurwarmtenet dan? 

Een lage temperatuurwarmtenet wordt – de naam zegt het al – gevoed met bronnen van lage temperatuur

voordelen lage temperatuur warmtenet t.o.v een hoge temperatuur warmtenet

• er is een grotere diversiteit aan bronnen denkbaar, denk aan restwarmte van de industrie of van data-centers, warmte uit rioolwater (riothermie) of oppervaktewater (aquathermie) 
• het transportverlies is bij lagere temperaturen lager

nadelen van een lage temperatuur warmtenet

• de temperatuur is te laag om een woning direct mee te verwarmen. Dit moet dus worden aangevuld door een systeem dat extra, extern verkregen energie vereist. In de meeste gevallen is dat een warmtepomp. Hier gelden weer dezelfde, eerder genoemde, nadelen voor.
• Hiervoor zijn weer alleen zeer goed geïsoleerde (of zeer goed te isoleren) woningen geschikt. In de praktijk betreft dat alleen nieuwbouw.  Dat maakt dat een lage temperatuurnet eigenlijk maar voor een klein deel van de stad geschikt is.  Verreweg het grootste deel krijgt van Zaanstad krijgt in de visie daarom tóch een discutabel hoge temperatuur warmtenet, waar, zoals gezegd, dus helemaal geen duurzame bronnen voor aanwezig zijn.
• Het is nog maar de vraag of er ook voor een lage temperatuur warmtenet wel voldoende geschikte bronnen zijn. Restwarmte van de industrie hoeven we in elk geval nauwelijks te verwachten, omdat die (voor zover ze hier überhaupt gevestigd blijft) immers zelf óók moet verduurzamen. Zowel Olam als Crok-Laan bouwen inmiddels al aan hun eigen biomassa ketels en mini warmtenet. Een datacenter zal zich hier ook niet snel vestigen en zeker niet zolang Zaanstad nog een capaciteitsbeperking voor elektra aansluitingen heeft. 
• Zelfs als er wel voldoende bronnen voor een lage temperatuurnet gevonden worden, dan is het nog maar de vraag of het wel efficiënt en rendabel is om daar uit te putten. Hoeveel elektriciteit is er nodig om daar warmte uit te winnen en te transporteren? Hoeveel gaat er in de aanleg en het onderhoud van het net zelf zitten?
  In hoeverre is die dan duurzaam opgewekt? Hoeveel CO2 wordt er dan over de gehele levensduur bespaard en hoe verhoudt zich dat tot individueel (en zelfs  conventioneel verwarmen)?

Wil je nog meer ellende over warmtenetten lezen?  Waar je bij stadver(w)arming allemaal (teveel) voor betaalt bijvoorbeeld? Deze pagina van de Stichting Stadswarmte Den Haag-Ypenburg-Nootdorp legt daarover heel veel uit!

Al met al blijkt een warmtenet ook in dit geval weer een achterhaald en misleidend concept, waarbij in plaats van dat een net wordt aangelegd waar geschikte duurzame warmtebronnen beschikbaar zijn, tegen torenhoge kosten en met grote onzekerheid (zelfs onwaarschijnlijkheid) gegokt wordt op die beschikbaarheid in de (verre?) toekomst en ondertussen de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen (en van een kapitalistisch systeem) in stand wordt gehouden.
Maar bovenal wordt daarmee, ten koste van de natuur, het milieu en al het leven op aarde, nog eens veel te weinig  tot geen CO2 bespaard en – slechts op papier – aan een ernstig te kort schietende ambitie voldaan.

 

Maar wat voor verwarmingssyteem werkt er dan wel?

Nou, zelf heb ik mijn jaren ’30 woning uiteindelijk gasloos, minder-dan-nul-op-de-meter, CO2 – en fijnstof besparend gemaakt met behulp van (standaard) isolatie maatregelen, 12 zonnepanelen, een zonneboiler, een pelletkachel-cv, een fijnstof filter en een stukje domotica.
Hoe en waarom ik juist tot deze combinatie ben gekomen heb ik toegelicht in een presentatie.
Hoe het qua comfort bevalt heb ik uitvoerig toegelicht in een interview dat deel uit maakt van een universitair onderzoek.

Voor de ongeduldigen zal ik ook van deze onderdelen een aantal voor- en nadelen van dit systeem opsommen

voordelen zonneboiler systeem

• Zonnewarmte is gratis 
• NUL CO2 uitstoot
• collectoren zijn efficiënte verwarming:  veel warmte op een klein oppervlak, geen omzettingsverliezen, weinig transportverlies
• ook bij weinig zon of lage zonnestand (stookseizoen) verwarmt de zon nog mee (zij het aanzienlijk minder dan in de zomer)
• lage investering, veel subsidie, snel terugverdiend
• veel configuratie mogelijkheden; hygiëne boiler (nooit legionella), meerdere spiralen voor bijvoorbeeld verwarmingsondersteuning, vloerverwarming, horizontale plaatsing (achter knieschot) mogelijk etc.
• volautomatische pomp besturing, legionella bewaking etc.   
• vergt nauwelijks onderhoud: (eens in de 2-5 jaar glycol in de leiding bijvullen en de anode vervangen tegen roesten)

nadelen zonneboiler 

• geschikte lokatie nodig; een groot vat neemt veel ruimte in en voor een (enkel) groot vat voor zowel tapwater als verwarmingsondersteuning is ook een sterke vloer nodig (maar dit kan worden opgesplitst in / verdeeld worden over een apart tap-watervat en een cv-buffervat, zoals ik zelf heb gedaan)
• als de zon lang niet schijnt of veel warm water wordt gebruikt koelt het vat langzaam af (maar dit kan met een elektrisch element, een warmtepomp of na-verwarmingssysteem worden gecompenseerd)

voordelen pelletkachel-cv / pelletketel

• kan op bestaande cv-leiding, radiatoren en eventueel vloerverwarming worden aangesloten
• kan ook op een zonneboiler worden aangesloten
• wordt aangestuurd met een kamerthermostaat (dus brandt niet wanneer het niet nodig is, is programmeerbaar en zelfs op afstand te bedienen etc.)
• volautomatisch aanpassen van branderstand, modulatie, luchttoevoer etc.
• hoog rendement (ca 95%) door efficiënte verbranding
• super lage CO2 uitstoot (30 x minder dan op gas!)
• te verwaarlozen fijnstofuitstoot (en dus ook geschikt in woonwijken)
• voor (de juiste) pellets worden geen bomen gekapt
• vraagt nauwelijks stroom en belast daarmee het elektriciteitsnet niet
• houdt dus meer dan genoeg stroom over van de zonnepanelen voor direct gebruik én terug levering
• kachel(-cv) model biedt een aangenaam vlammenspel
• kachel-cv model, aangename directe- en indirecte warmte waar j ehet nodig hebt; 20%  in de kamer, 80% naar cv-systeem
• kachel en pijp worden niet zo heet dat je je er aan kan verbranden
• ketelmodel vergt erg weinig onderhoud, draait autonoom

nadelen pelletkachel-cv / pelletketel

• kachel model moet afhankelijk van temperatuur, eens per 1-7 dagen worden bijgevuld met pellets (een ketelmodel met grotere buffer veel minder vaak. Dit kan zelfs volledig geautomatiseerd met een silo en een hopper of een zuiger).
• er is in of om het huis ruimte nodig voor een voorraad pellets (of je moet vaker inslaan)
• pellets komen niet door je gasleiding binen, maar moeten worden ingekocht en opgehaald of worden bezorgd
• ketel model en grote kachel modellen nemen zelf ook veel ruimte in 
• bij kachel model dagelijks branderbakje en raampje schoonmaken, is een klusje van 5 minuten
• de pelletaanvoer en de ventilator maken wat geluid
• de ISDE subsidie op de pelletkachel is inmiddels helaas afgeschaft (onbegrijpelijk…)
• pelletkachels/-ketels worden voortdurend en zeer onterecht over één kam geschoren met houtkachels (dus als eigenaar moet je je de hele tijd verdedigen en het verschil uitleggen)

Ik kan inmiddels wel stellen dat de combinatie van een pelletkachel-cv en een zonneboiler in alle opzichten werkt. Als een zonnetje.
De kachel slaat slechts af en toe aan, brandt dan maar kort en kan buiten het stookseizoen helemaal uitblijven. 

Zoals deels in het voorgaande al is gebleken:

• is de CO2 besparing groot
• is het een schone verwarmingsmethode
• is de brandstof duurzaam
• zijn de investeringen betrekkelijk laag
• is de terugverdientijd snel en is het zelfs lucratief
• is de mate van comfort hoog
• is het gebruiksgemak groot

N.B.  Over veel zaken zoals de investeringen en de terugverdientijd, de herkomst en beschikbaarheid van hout voor pellets en of die wel CO2 neutraal zijn, over fijnstof en over de kosten om van het gas af gaan bestaan helaas hardnekkige misverstanden. Ik hoop die met de informatie achter de links zoveel mogelijk uit de weg te ruimen.
Waar dat niet het geval is ben ik altijd bereid om je vragen te beantwoorden. Neem gerust contact op of reageer onder de betreffende artikelen als je denkt dat een ander er ook wat aan kan hebben.

Natuurlijk is het ook weer niet zo dat deze exacte combinatie voor alle woningen de beste oplossing en nodig dan wel mogelijk  is,  maar voor die woningen waar er de ruimte voor is en volledig isoleren kostbaar is en waar onvoldoende opwekmogelijkheden bestaan voor all-electric is het wellicht een uitkomst. 

Hoe dan ook gelden voor alle woningen en de keuze voor een verwarmingssysteem naar mijn idee de volgende richtlijnen.  

Richtlijnen bij de keuze van een verwarmingssysteem (my 2 cents)

• Kies een systeem dat daadwerkelijk CO2 bespaart.  Vermijdt ook het indirecte gebruik van fossiele brandstoffen:
  • via bij-verwarmen met aardgas zoals in hybride systemen of een warmtenet 
  • via bij-levering van elektriciteit i.g.v. een warmtepomp
• Richt je op energiebesparing
  • Isoleer woningen om zo min mogelijk verloren te laten gaan. Maar niet meer dan nodig voor het gekozen verwarmingssysteem.
  • Verwarm zoveel mogelijk lokaal om transportverliezen te beperken.
  • Isoleer alle leidingen. Niet alleen waar nooit warmte nodig, maar ook waar dat niet altijd het geval is.
  • Zet zo min mogelijk energie van de ene vorm in de andere om omzettingsverliezen te beperken. Verbranden is daarom efficiënter dan elektrisch verwarmen.
  • Beperk je gebruik zoveel mogelijk tot (onder) je eigen opwekvermogen .  
• Wek zoveel mogelijk energie op waar dat maar mogelijk is.
  • Warmte d.m.v. zonnecollectoren. Bedenk dat zonnecollectoren vele malen efficiënter zijn dan zonnepanelen en een zonneboiler op vrijwel elk verwarmingssysteem kan worden aangesloten.
  • Elektriciteit d.m.v. zonnepanelen. Hou rekening met je plaatsingscapaciteit en hou ruite over voor je zonnecollectoren.
  • Of combineer beide met PVT panelen
• Buffer je (tijdelijke) energieoverschotten
  • Plaats een zo groot mogelijk buffervat 
  •  Combineer je tapwater- en je ruimteverwarming door beide systemen te koppelen,  maar zorg voor een goede balans, afhankelijk van je gebruik
  • sla je elektriciteits overschot op in accu’s, je elektrische auto of lever het terug aan een groene energieleverancier
• Kies een onderhoudsarm verwarmingssysteem
  • met simpele techniek 
  • dat zoveel mogelijk zelf te onderhouden is
  • dat lang meegaat
  • waarvan onderdelen makkelijk te vervangen zijn
• kies een systeem dat zich snel terug verdient
  • waar niet allerlei extra maatregelen voor nodig zijn
  • dat niet te duur in aanschaf is
  • dat op onderdelen gesubsidieerd is
• en last but not least:
  • CHECK JE FEITEN
  • DOE GEEN AANAMES
  • GEBRUIK JE GEZONDE VERSTAND

Tot slot

OK. Zoals je ziet zijn er in elk geval méér dan 3 manieren om je huis te verwarmen. En je bedrijf. En de stad…
Je hebt nu (een deel van) mijn ideeën gehoord, maar wellicht heb jij ook ideeën die beter werken dan de 3  uit de tunnelvisie en/of uit de mijne.
En zitten ongetwijfeld nog talloze aspecten aan, die nog helemaal niet ter sprake zijn gekomen. 
Ik ben er van overtuigd dat de energietransitie té groot,  té belangrijk en té urgent is om aan een stel eenzijdig geïnformeerde, suf gelobbyde en stokpaardjes berijdende beleidsmakers en raadsleden over te laten. Die komen er gewoon niet uit en nemen dan halsoverkop averechts werkende beslissingen. Dat blijkt ook weer uit deze (tunnel)visie en de discussie erover op de afgelopen raadsvergadering d.d. 2-9-2021.
Als het aan mij ligt is de energietransitie dan ook hét onderwerp waar in Zaanstad (en waar eigenlijk niet) als de sodemieter een Burgerberaad over moet komen.
De energietransitie heeft  brede input en een groot draagvlak van onze inwoners en bedrijven nodig, want zij zijn het die de transitie moeten bevorderen en dragen.